Sheeka xariiradu waa hab suugaaneed can ah oo dunidoo idil bulshooyinka ku dhaqan ay kasimanyihiin, waxaa lagu tilmaamaa iney tahay dhaxal uu aadanuhu wadar ahaan uleeyahay in kastoo umad waliba ay gaar usheegato kuwa dhexdeeda ka abuurmay summadda deegaankeeduna ay kutaal.
Jaadad badan ayey sheeka xariiradu u kala baxdaa qaar ayaa ku saabsan dhismaha dunida iyo ifafaalooyinka ay maalin walba indhuhu qabtaan sida circa,dhulka,daruuraha,roobka,xiddigaha,habaynka iyo dharaarta.
Qaar kale ayaa ku saabsan dugaagga iyo dadyow waaya hore uunnaa oo aadanaha kale aad uga waaweynaa tiiriyaalna loo yaqiinay, qaar baa kusaabsan dad-qalatooyika sida dhagdheer, qaar kalana madax mala-awaal ah sida boqoraddii soomaalida ee Caraweelo la oranjiray, qaar baa ku saabsan dugaagga, qaar kalana nafleey dad iyo kallunba isugu dhafan sida gabareey-maanyo, amasa bahal jeexis ah sida xungurufta.
Xagga ujeedada sheeko-xariiraddu waxay isugu jirtaa qaar carruurta lagumaaweeliyo iyo qaar waayeelka qudhiisu uu isugu sheekeeyo.
Maadda iyo maaweelada ka sokow sheeko-xariiradu waa hab suugaaneed ay bulshooyinku murtida kula baxaan si fududna looga dheehankaro waayo-aragnimadooda iyo falsafaddooda nolosha, aalaaba sheeko-xariirada waxaa loo wariyaa asal ahaan siday ahayd ee awoowayaal looga soogaaray, waxaase marar lagu soo bandhigo habab kale oo suugaaneed sida riwaayadaha iyo maansada.
Soomaalidu waxay kami tahay umadaha sheeko-xariirada hodanka ka ah murtidana kula baxada, sidoo kale maanso yahankii hore ee soomaalidu kama ilduufin qiimaha suugaaneed ee adeegsiga sheeko-xariirada kujira,mar hore iyo mar danbaba mayara hal-abuuradda sheeko-xariiroyinka wax inoogu tusaaleeyey oo aynu madaxa uwada ruxnay kolkii ay maanso noogu rogeen sheekooyin aynu yaraantii ku maqlijirnay.
Markhaati waxaa taa unnoqonkara sheeko-xariirada ay soomaalidu wada taqaan ummado kale iney layaqaanaanna ay suuro gak tahay, waa qeyb libaax sheekadda ku magacdheer ee dhacday habar dugaag oo idil maalintii hashu ay soo dhexmartay,boqorka keynta(libaaxa) qeybinta hilibkeeda maalintuu waraabe u agamaday,maalintuu kaasina qaldamay markuu ku dhawaaqay in libaaxu hasha bar qaato barka soo harayna ay intooda kale ku tagaan, maalinta uu boqorku qeybtaa qawaday ee inta uu carooday uu waraabihii sida ba’an ugagabiyey ishiisii midigna bannaanka soo dhigay, maalintuu uu hadana dawaca uyeeray oo uu faray iney neefka qeybiso waa wixii dhiifoonayde hasha oo idil maalinteey libaaxa guddoonsiisey ee ay ku talisay iyagu iney qadaan isaguna uu hilbaha wada qaato, maalintii uu libaax qeybtaa udhoolla caddeyey dawacana ay sidaa nafteeda ku badbaadisay.
Sheeko-xariiradaas maanso-yahannadii soomaaliyeed ee inta gabayga urrogay wax ku tusaaleeyey waxaa kamid aha xuseen maxamuud faarax oo xuseen dhiqle loo yaqiinay, waa ninkii muddada dheer sayid Maxamed xoghayaha warfaafinta ula meel joogay ee maansooyinkiisa mar qudha kolkuu ummariyo isagu dabadeed daraawiishta sii qeybsiinjiray.
Tan iyo dhallaanimo waligiisba wuxuu ahaa guryaha reer sayid nin katisan, jabkii dariiqo kadibna wuxuu kamid ahaa raggii hogaamiyaha laqaxay ee markii dambe buurta iimeey latagay, December 1920kii wuxuu kujiray nimankii iilka dhigay ee xabaashiisii inta dul-gammodsaday ilmadu ay gob’o leysay. Gorayo gabal udhacay waa tii ay dabadeed daraawiish noqotay, waa tey kala firirtay, gaaggii kaharay waa tey iniba meel afka saartay, qaar Nugaal isaga soo noqda,qaar beydhabo ka cid gala hara doollood ama haro xagarrey qaar beegsada.
Waxaase jiray qeyb kale oo iney deegaamadaa dib ugu soo noqoto lafaheeda uga baqday, waa aqalkii madax-tooyada daraawiisheed intii ka tirsanayd ama lagu tirinahayey, waa reer sayid ama waa reer xasan nuur oo ingiriis xabashi talyaani iyo soomaaliba raadinahayaan wiil iyo waayeelna koodii gacan lagu dhigo aan dhiigiisa dhulka loo ogolaadeen.
Sheikh yuusuf cabdulle xasan iyo xuseen dhiqle ayaa u odayaal ah iyaga iyo raggii kale markay tashadeenna waxay goosteen soomaaliba iney karraad gataan oo maatadooda galbeed iyo gindhir ay la qabtan, waxay doorteen iney magan galaan Caruuse iyo reer daadhi oo ahaa qoyskii utalinjira, inkastoo kolkii hore si wacan loo qabtay hadana maalmo kadib baa gardarraysi lagu billaabay hadiiba wixii gacmahooda dab ku harsanaa ayaa laga wada meersaday, markii danbana dumarkii ay wateen baa loo soo dhigtay iyada oo aan cidna laweydiisan baa naado buraale hortooda lagu guursaday, cali bineeqo ayaa aqal iska gashaday, qurux haddii layiraahdo waa qoftii daraawiish ugu haysatay,waa afadii khaliif sheikh cabdulle oo markuu kadhintay uu sayidku ka dumaalay isna uu wax yar ka hor ka geeriyooday.
Taas iyagoo ku ciil-qaba ayaa maalitii danbe caruusa oo idil duqii uboqranaa (nuux muxumed daadhi) waxaa hunguri kagalay jamaad sheikh cabdulle oo ay sayidka walaalo ahaayeen gabyinajirtay, walaalkeed sheikh yuusuf ayuu abbaadhay oo weydiistay, isna intuu malaha naftiisa uga yaabay ayuu halahaleel iyo tashi la,aan ku siiyey,
Maxayse ugu taallaa iyadiibaa marka arrinta loo sheegay iska soo taagtay iyadii baa sina loo soo marsiinwaayey.
Isna sidaas kuma uu harine nuux muxumed daadhi wuxuu uyeeray xuseen dhiqle oo ay la ahayd ineysan jamaad wax ku diididoonin sida ay walaalkeed wax ugu diiday, show xuseenna meel xun ayey kamaraysaa oo gabadha isagaaba kadaran, waxay caruusi ku fashay waa nin ka ciil qaba oo ku hammiyaya siduu mar un uga aarsan lahaa, hayeeshee maantaas nin ay maya ubbannaanayd muu ahayn, wuxuu garaysan waaye habkii naado looga booliyey iyo sida fudud oo larabo in jamaadna loogaala meero.
Waxaa iskula ekaaday xog sheegadka lagu xaajoonayo iyo sheeko-xariiradii qeyb libaax, markaasuu talo mooday waxa laga rabo inaanu hagaag u ogolaan hagaagna udiidin islamarkaana carada laabtiisa buuxisay uu bannaanka soo dhigo caruusana dhab u dareensiiyo.
Cishadaas buu tiriyey gabaygaan aanu qeyb ahaan hoos ku soo bandhigi-doonno ee suugaanta soomaaliddu ay ku faani-karayso haddiiba maalin un suugaanaha la tartan siiyo. Xuseen wuxuu yiri.
Qayaashoow libaax baa dhurwaa qeybi yiri soore
Wuxuu yiri hilbaha jeex bal qabo qoom dhan baan nahaye
Markaasuu qabbabaalihii qoonsadoo dilaye
Dharbaaxuu il kaga qaadayoo hoor kazoo qubaye
Af qashuushle goortuu dhintuu sii qajaabsadaye.
Dawacuu kolkaa soo qabsaday sida qisaaseed
Iyadoo qar-qari buu ilkihii qoor qabkii xoqaye
Wuxuu yiri qanjaafala xumeey tali qadarkaaga.
Adeer gacalle qaad iyo dalool qaaxo iyo feedho
Qummud iyo baruu lag iyo qawdhihii kuruska
Kuu wada qorsheeyee isloow neefka wada qaado.
Kolkaasuu wixii qaday qabsaday qodob kadafleeye
Waxaa layiri qabiil maleh dayooy qeyliyaha aare
Innagoo quruun dhan ah maxaa qado inoo diiday?
Qacdii hore haddaan arkay kabtii weerku sii quluushay.
Bar baa kuu qismaa waa wuxuu eeday qaar yare’e
Aniguna qudhaasaan ahoo la iqulqulateeye
Duqii noo qab weynaa wakaa qooqa loo dilaye
Qaadirkii ilaah iyo rabbaan quud ka sugayaaye
Qudhaydaan uyaabaye miyaan idin qasaateeyey
War ma anoon qudraba hayn baa qorash ka sawaaqsan.
Anna qeyb libaax weeye taas igu qasbaysaane
Dadka igu qoslaayiyo kobtaan ka qalbi diidaayo
Qadayeey aduunyo uma socon waad iqaxarteene
Qarankii dariiqo iyo haddaan qariimadii waayey
Labadii qof ee nagaga haray qaafadii dumarka
Tii quruxda roonayd haday cali la qooqayso
Qudhoo kaliya baa nagu hartoo qalabku noo yiille
Tanna qaata naadaba rag bey qaac ushidataaye.
Tashigiisu siduu ahaa xueen dhiqle hagaag wax uma diidin hagaagna wax uma ogolaan wuxuuse tiriyey gabaygaa qeyba-libaax labaxay oo noqday nuux daadhi gabay hakiyey bililiqeysigiina ay jamaad kaga badbaaday.
Nabad jaallayaal🙋♂️🙋♀️
No comments:
Post a Comment